حِلم و بردباری هم از برجسته‌ترین مَلَکات نفسانی است؛ در قرآن کریم حِلم را ذات اقدس الهی مکرّر به خودش اِسناد داد(1)
امّا وصف حِلم را ... ذات اقدس الهی برای هیچ پیامبری ثابت نکرد، مگر برای وجود مبارک حضرت ابراهیم(علیه السلام) و فرزند او؛ ابراهیم(علیه السلام) را فرمود «لَحَلیمٌ أَوَّاهٌ مُنیبٌ»(2) ...
حِلم از آن کلمات برجسته عربی است که معادل فارسی ندارد؛ ما در فارسی اگر بخواهیم حِلم را معنا کنیم، ناچاریم دو کلمه را کنار هم بگذاریم تا حلم را تفسیر کنیم.
ما می‌گوییم این شخصِ بردبار؛ این بردبار که بسیط نیست، مرکب است؛ یعنی این بار را می‌برد.
اگر برای کسی حادثه‌ای پیش بیاید، سخن سنگینی به او گفته شود و سانحه تلخی برای او رُخ بدهد، انسانِ حلیم به خوبی آن را تحمل می‌کند که ما در فارسی می‌گوییم او آدم بردباری است؛ یعنی این بار سنگین را می‌برد ...
حلم از برجسته‌ترین اوصاف نفسانی است که ذات اقدس الهی چه در سوره «هود» و چه در بخش‌های دیگر، وجود مبارک ابراهیم(سلام الله علیه) را به آن ستود و فرزندش اسماعیل هم به حلم ستوده شد که ابراهیم عرض کرد «رَبِّ هَبْ لی مِنَ الصَّالِحینَ» و خدا می‌فرماید «فَبَشَّرْناهُ بِغُلامٍ حَلیمٍ» ...
حلیم و بردبار است که زیر تیغ پدر عرض می‌کند «یا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ» این بار را می‌برد، این حلیم است؛ وقتی خدا اسماعیل را به حلیم بودن ستود، معلوم می‌شود او بهترین بردباری را خواهد داشت...
ذات اقدس الهی به ما هم فرمود در همه شئون، مخصوصاً در مسائل اخلاقیِ حِلم و بردباری و مانند آن، به وجود مبارک ابراهیم خلیل تأسّی کنید ...
نشانه صالح بودن و نشانه حلیم و بردبار بودنِ او این است که در زیر تیغ نگفت «ذبح» بکن، گفت هر چه به آن امر شدی انجام بده، «یا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ» که این کمال حِلم و کمال صبر و کمال بردباری است.
بالاتر از «ذبح» هر چه دستور داری انجام بده، گفت «إِنِّی أَرَی فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ»، عرض نکرد «یا أبت اذبح» عرض کرد هر چه شد!، این حلم و برباری است، این صبر محض است؛ از این بالاتر شما چه چیزی می‌خواهید؟! ...
آن وقت این فرزند را ذات اقدس الهی به عنوان صالح و غلام حلیم می‌ستاید و برای او «ذبح» عظیم می‌فرستد.
پی نوشت ها:
1- سوره نساء، آیه12؛ «وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَلِیمٌ»
2- سوره هود، آیه75
درس تفسیر قرآن آیت الله جوادی آملی/سوره صافات، آیات 99 الی 111
کلمات کلیدی:
