261

درباره بنی اسرائیل سخن خدا این است که «اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ» (1)؛ درباره امت اسلامی دارد که «فَاذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ» (2) خیلی فرق است که انسان به یاد «نعمت» باشد و شاکر یا به یاد «ولی نعمت» باشد و محبّ.

اگر به یاد نعمت بود «شکر نعمت نعمتت افزون کند»؛ اگر به یاد «ولی نعمت» بود، خودت را افزون می‌کند؛ یعنی بالا می‌آیی.

اینکه فرمود «لَئِنْ شَکَرْتُمْ َلأَزیدَنَّکُمْ» (3) نه «لأزیدنّ نعمتکم»، ما شما را بالا می‌آوریم، وقتی شما را بالا آوردیم، درجات ایمانی شما بالا می‌آید؛ دیگر «لام» محذوف نیست که ما بگوییم آیه سوره «انفال» با آیه سوره «آل‌عمران» یکی است، نه خیر، دو تاست و کاملاً فرق دارد. در یک جا فرمود «لَهُمْ دَرَجاتٌ» (4) یک جا فرمود «هُمْ دَرَجاتٌ» (5) نه اینکه «لام» محذوف است.

وقتی انسان بالا آمد با خودِ درجه یکسان می‌شود، با خودِ درجه متّحد می‌شود، می‌شود «فَأَمّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبینَ * فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ» (6)، نه «له».

اگر گفتند «خویش را تأویل کن نی ذکر را» برای همین است که چرا ما بگوییم «له روحٌ»؟ چرا بگوییم «لام» محذوف است؟ اگر کسی مقرّب بود، خودش روح و ریحان است، «جَنّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا اْلأَنْهارُ» را هم که دارد.

بنابراین اینکه در خیلی از آیات سخن از «ذکر الله» است نه «ذکر نعمت الله»، از باب حذف مضاف نیست، آن ها که به یاد خدا هستند همه نعمت را از خدا می‌دانند ولی در محدوده نعمت حرکت نمی‌کنند، به سراغ «ولی نعمت» می‌روند؛ لذا در این قسمت فرمود که «إِلى ذِکْرِ اللّهِ».

درس تفسیر قرآن آیت الله جوادی آملی/ تفسیر سوره مبارکه «زمر»، آیات 24 الی 29

پی نوشت ها:

1. سوره بقره، آیه40

2. همان، آیه 152

3. سوره ابراهیم، آیه7

4. سوره انفال، آیه4

5. سوره آل عمران، آیه163

6. سوره واقعه، آیه88

متن کامل جلسه

صوت کامل جلسه